УИХ-ын гишүүн Н.Амарзаяатай ярилцлаа.
-Монгол улсын ирэх оны төсөв 2.6 их наяд төгрөгийн алдагдалтай батлагдлаа. Таны бодлоор энэ удаагийн төсвийг юу гэж дүгнэж байгаа вэ?
-2016 оныг бодвол боломжийн төсөв батлагдлаа. Нэгдсэн төсвийн нийт тэнцвэржүүлсэн алдагдлын ДНБ-д эзлэх хэмжээ 2016 онд 18 хувь байсан бол 2017 оны төсөвт 9.1 хувь байхаар баталлаа. Энэ нь төсөв ямар болсныг дүгнэж байгаа дүн.
-Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ унаж байна. Ийм үед төсвөө уул уурхай дээр түшиглэн төсөвлөх нь хэр оновчтой юм бол?
-Ер нь манай улс сүүлийн арав гаруй жил зөвхөн уул уурхайд түшиглэсэн төсөвтэй явлаа. Түүхий эд унахаар дагаад унадаг, хамгийн их уналттай нь сүүлийн хоёр жил. Харин одоо дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнэ өсөх хандлага ажиглагдаж байна. Гэхдээ ойрын жилүүдэд уул уурхайн орлогод тулгуурлан экспортод чиглэсэн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, төсвийн орлогын 50-70 орчим хувь нь тогтвортой өсөлт бүхий эдийн засгийн төрөлжсөн зөв бүтэц рүү орох талаар бид бодлогоо чиглүүлэх хэрэгтэй.
-Томоохон мега төслүүдээ хөдөлгөнө гэж ярьж байгаа ч тэр нь хурдан хугацаанд үр шимээ өгөхгүй учир эдийн засгийг хөл дээрээ босоход шууд нөлөөлөхгүй гэж үзэх хүмүүс байна?
-Зоригтой хөдөлгөх цаг нь болсон. Тухайлбал, Тавантолгойн цахилгаан станцыг барьж байж Оюутолгой дотоодын эх үүсвэрт холбогдож жилдээ гадагшаа урсдаг 4,000 орчим тэрбум төгрөгийн урсгал дотооддоо шингэнэ. Тавантолгой төмөр замыг яаралтай барьж байж түүхийгээр нь зөөгөөд байгаа нүүрсээ гуравдагч орон руу гаргаж үр ашгаа хүртэнэ. Ойрын хоёр жилдээ бол шууд нөлөөлөхгүй нь үнэн, 2019 оноос эхний төслүүдийн үр дүн эхлэх болов уу.
-Төсвийн асуудал яригдаж байхад та ТУЗ-ын гишүүдийн асуудлыг хөндөж байсан. ТУЗ-д орон нутгийн хүнийг сонгох боломж бий юу?
-Бүрэн боломжтой. Энэ бол эргэх холбоотой харилцан хамаарал бүхий хариуцлагатай асуудал, нөгөө талаар тухайн төрийн өмчийн үр ашигтай байдал, хамгаалалт мөн орон нутгийн ард иргэдэд үзүүлж байгаа төрийн үйлчилгээ хэрхэн хүрч байгаа талаар бодит мэдээлэлд тулгуурлаж ТУЗ-ийн шийдвэр гарах бодит боломжтой.
Ер нь төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой ААН-үүд 2012 онд 3.5 их наяд төгрөгийн өртэй байсан бол 2015 онд 10.8 их наяд төгрөгт хүрч өссөн. 2016 оны хоёрдугаар улирлын байдлаар 38.6 тэрбум төгрөгийн өртэй гарсан нь ТУЗ-ийн болон удирдлагын хариуцлагагүй шийдвэртэй холбоотой.
-Ирэх онд манай улс ихээхэн хэмжээний өр төлнө. Төлөх өрийнхөө хэмжээтэй дүйцэхүйц бонд гаргах талаар яриад байгаа. Энэ хэр зөв гарц вэ?
-Нэмж бонд гаргахыг би дэмжихгүй байгаа. Энэ бол буруу гарц. Харин өрөө нягтлан үзэж хугацааг сунгаж, хүүг нь бууруулах талаар анхаарах нь зөв байх. 2017 оны төсвийн байдлыг харахад, юун өр төлөх орлого хаана байна гэхээр л байна шүү дээ.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдах нь нэгэнт тодорхой болж байх шиг байна. Уг хөтөлбөр хэрэгжих нь улс орны төсөв нэг байгууллагын хараа хяналтад орно гэсэн болгоомжлолыг төрүүлж байгаа. Та энэхүү хөтөлбөрт хамрагдахыг дэмжиж байгаа юу?
-Дэмжиж байгаа. Харин ч цаг хугацааны хувьд нэлээд оройтож байна гэж дүгнэж байна. ОУВС-ийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх нь төр, засгийн байгууллагын хамтын зорилго, улс төрийн тогтвортой байдал гээд нэлээд олон боломжуудад тулгуурлан хямралыг богино хугацаанд даван туулах боломжтой гэж үзэж байна. Харин энэ хөтөлбөрт хамрагдсанаар тавигдах шаардлага нөхцөлийг даруй засч, төсвөө эрүүл, сахилга баттай болгож, төлбөрийн балансын тэнцлийг хангах, ДНБ-д эзлэх төсвийн алдагдлыг бууруулах зэргээр анхаарах нь чухал.
-Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Өмнөговь аймагт ажиллаж, уул уурхай, дэд бүтцийн томоохон төслүүдийн ажилтай танилцаад ирсэн. Энэ удаагийн томилолт нэлээд үр дүнтэй байсан байх?
-Маш их хүлээлт байсан, Гашуун сухайт хилийн боомтоор бараг 10 гаруй жил нүүрс экспортолж байгаа гэхэд асуудал, бэрхшээл маш их байсан. Сайд маань очиж албаны бүх хүмүүсийн нээлттэй мэдээллийг сонсч, зохих шийдвэрүүдийг гаргаж, үр дүнд хүрсэн. Олон улсын шинж чанартай боомт болохоор шийдвэрлэгдэж байгаа өнөө үед уг боомтын ирээдүйн хөгжлийн асуудал, түүнээ дагаад хөгжих хүн амын төвлөрөл, худалдаа үйлчилгээ, аялал жуулчлалыг хамтад нь хөгжүүлэх зэргээр бодлогын хэмжээнд авч хэрэгжүүлэх олон асуудал байгаа талаар харилцан ярилцсан. Одоо Засгийн газраас хоёр ч ажлын хэсэг байгуулагдсан.
-Ерөнхий сайд Өмнөговь аймагт ажиллахдаа тэнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа Оюутолгой, Эрдэнэс-Тавантолгой, Энержи ресурс, орон нутгийн Тавантолгой зэрэг компанийн удирдлагуудад тодорхой үүрэг өгөх шиг боллоо?
-Ерөнхий сайд уурхайн үйл ажиллагаатай танилцаж удирдлагуудад нь үүрэг чиглэл өгсөн. Энэ чиглэл нь ард иргэдийн сэтгэл санаанд нийцсэн бодитой сайн шийдвэр байсанд талархаж байгаа. Ер нь ард иргэдийн бодол санаанд тулгуурласан бодит зөв шийдвэрийг гаргана гэж бид сонгогдсон шүү дээ. Үүний тод илрэл боллоо гэж би дүгнэж байгаа.
-Гашуунсухайтын боомтын ажилчдын амьдрах, ажиллах орчны болон жолооч нарын аюулгүй байдлын баталгааг хангаж сайжруулах шаардлагатай гэдгийг сайд хэлсэн байсан. Энэ талаар цаашдаа ямар ажил хийгдэх бол?
-Асуудал их байна. Төр ард түмнийхээ төлөө үйлчлэх үүрэгтэй. Тэнд төрийн албан хаагчид ч хүнд байна, уух ус алга, амьдрах байр алга, импортоор цахилгаанаа авч байна, мөнгөө өгөхгүй бол цахилгаанаа таслуулдаг, амьдрал бэрх байна. Тэнд жирийн наймаа хийж байгаа хүмүүс, жолооч нар, үйл ажиллагаа явуулж байгаа ААН-ийн хүмүүс хүнд халуун цэгт байна.
Засгийн газраас байгуулагдсан ажлын хэсэг, аймаг орон нутгийн удирдлагууд маань нэлээд дорвитой шинэчлэл, хөгжлийн төлөө зорих байх, цаг хугацаа нэлээд орно. Гэхдээ амаргүй гээд хойш суухгүй байх.
-Өнгөрсөн сард та тойрогтоо ажиллаад ирсэн. Төр засгийн бодлогын төвшинд дэвшүүлэх асуудал хэр олон байв. Мэдээж анхаарч ажиллах арга хэмжээний болон хэрхэн шийдвэрлэх зэрэг асуудлаа цэгцлээд ирсэн байх?
-Өнгөрсөн аравдугаар Шадар сайдтай орон нутагт тойргоороо ажилласан. Ард иргэдтэйгээ уулзсан. Төрийн байгууллагуудаар орж, үйл ажиллагаатай нь танилцсан. Ажил хэвийн сайхан үргэлжилж байсан. Миний баримталдаг зарчим байдаг юм. Баг, сум, аймагт амьдарч байгаа Монгол улсын иргэн бүрд хэрэгтэй, шаардлагатай байгаа асуудлыг нь тухай бүр нь шийдвэрлэх, чирэгдэлгүй үйлчлэх боломж нөхцөлийг хангах ажиллах нь төрийн албан хаагч бүрийн үүрэг байх ёстой.
Судалгаанд суурилсан шийдвэр гаргахыг гол зорилгоо болгож байна. Урт хугацааны тогтвортой төлөвлөлтийг бий болгох үүнд анхаарлаа хандуулах ч бас бидний л хийх ажил.
-Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын нутагт орших Тост, Тосонбумбын асуудал олны анхаарлын төвд байдаг. Та Тост, Тосонбумбын нуруу орчмын газар нутгийн хилийн заагийг тогтоох ажлын явц болон түүний орчимд олгогдсон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн бүртгэлийг цэгцлэхээр хийсэн ажлын талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдад асуулга тавьсан байсан. Энэ талаар?
-2016 оны УИХ-ын хаврын чуулганаар Гурвантэс сумын Тост, Тосон бумбын нурууг улсын тусгай хамгаалалтад аваад харин хилийн цэсийг нь тогтоогоогүй юм билээ. Ард иргэдийнх нийтлэг санал бол энэ тогтоолыг эцэслэн шийдвэрлүүлэх саналтай байгаа. Тэгээд энэ асуудлыг хуулийн дагуу Засгийн газар тогтоодог, эцэслэн шийдвэрлэдэг болохоор асуулга тавьсан.
-Эмэгтэй гишүүн болоод ч тэр үү, та чуулган байнгын хорооны хурал дээр эрүүл мэнд, боловсролын асуудлыг нэлээд хөндөж байгаа харагддаг?
-Орон нутагтаа энэ салбарынхаа хэмжээнд судалгаа хийсэн. Нөхцөл байдал амаргүй хүнд байна. Ард иргэдийн бухимдаад байгаа асуудлын гогцоо нь энэ хоёр салбараар үйлчлүүлж буй иргэдийн сэтгэл ханамж хангалтгүй байгаатай холбоотой. Хүүхдийн эцэг, эхээс ч, төр засгаас ч зардал мөнгө гаргаад л зарцуулаад л байдаг.
Тэгээд байхад яагаад хүүхдүүдийн маань амжилтын чанар муудаад, сурах идэвх сонирхол нь буураад, бүгд тэгш бус оролцоотой байна вэ. Үүнтэй холбоотой иргэдийн боловсрол, эрүүл мэндийн талаарх нийгмийн сөрөг хандлагууд ихсээд байгааг нэг дүгнэх хэрэгтэй байна. Мөн аав ээжийн үед байсан эмнэлгүүд яг л хэвээрээ хэр нь яагаад заавал аймаг руу орж төрдөг, хот руу орж хагалгаанд ордог, гадаад явж эмчлүүлдэг болоод байна вэ.
Хүмүүс арай илүү чанарлаг үйлчилгээ авахыг л хүсээд байна шүү дээ. Үүнийг л анхаарч төрийн эдгээр нийтлэг үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт хийх цаг нь болсон.
-Өмнөх парламентын эмэгтэй гишүүд нэгдэж, хүүхэд, эмэгтэйчүүдтэй холбоотой эмзэг асуудалд хүчтэй дуугарч, улс төрийн акц үзүүлдэг байсан. Энэ парламентын эмэгтэй гишүүдийн тоо олон болсон. Тиймээс 13 эмэгтэй гишүүн албан бус бүлэг байгуулаад явж болдоггүй юм уу?
-Албан бус бүлгийг байгуулсан, манай НАМЭХ-ны дарга Ц.Цогзолмаа дарга ахлаад явж байгаа. Улс төрийн акц гэхээсээ илүүтэй олон бодит байдлыг олж олон салбар чиглэлээр уулзалт, арга хэмжээг хийж, байгаа газар дээр нь очиж үзэж зохих төвшинд ажиллаж байна.
Сүүлийн үед анхаарал тавьж ажиллах асуудал охид, залуучуудын дунд, нийгмийн дунд ч нэлээд байна. Шинжлэх ухааны салбараа ч хөгжүүлэх, мэдлэгт суурилсан шинэчлэлт өөрчлөлтийг хөхүүлэн дэмжих, их сургуулиуд дахь чанарын шинэчлэлийг бодитой болгох гээд л асуудлууд цөөнгүй байна даа.
